POMNIKI PRZYRODY

Pomnik przyrody – co to takiego?

Podstawą prawną tworzenia pomników przyrody w Polsce jest Ustawaz dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.
Art. 40 ust. 1. Ustawy określa pomniki przyrody jako: „pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ichskupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkoweji krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymije wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewai krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki,jary, głazy narzutowe, jaskinie”. Pomnik przyrody to twór, który oparł się powszechnym zmianomwprowadzanym przez człowieka, ostał się wśród ujednoliconego krajobrazu,jest postrzegany przez lokalną społeczność lub lokalnych przyrodników jako cośwyjątkowego, wyróżniającego się, co trzeba otoczyć opieką, chronić, zachowaćdla przyszłych pokoleń. Twórcą pojęcia „pomnik przyrody” jest niemieckiprzyrodnik, geograf i podróżnik Alexander von Humbold (1769 – 1859). Jakojeden z pierwszych zwracał uwagę na konieczność ochrony przyrody, a terminu„pomnik przyrody” użył pod wpływem niezapomnianego wrażenia, jakie nanim wywarły olbrzymie sędziwe drzewa oglądane w Ameryce Południowej. Z czasem terminu zaczęto używać nie tylko na określenie wiekowych drzew, aletakże innych obiektów przyrodniczych.

Wyróżnianie pomnikowych drzew, ich opis i rejestrację rozpoczęto w Polscew XIX wieku, choć proces ten na większą skalę rozpoczął się dopiero napoczątku XX wieku. Od tego czasu w naszym kraju ochroną objęto prawie 35 tys. pomników przyrody, z czego 27 tys. stanowią okazy rodzimych gatunkówdrzew: dęby, lipy, klony, jesiony i inne. Najbardziej znanym drzewem liściastymuznanym za pomnik jest 670 letni dąb „Bartek” w Zagnańsku, o obwodzie985 cm. Najstarszym krzewem – pomnikiem, o ile jeszcze żyje, jest cis pospolity
w miejscowości Henryków Lubański, który może liczyć obecnie ponad 1.300 lat. Prawo chroni pomniki przyrody; zabronione jest ich niszczenie, uszkadzaniei umieszczanie reklam, nikt nie może ich ściąć, aż do ich naturalnej śmierci. Gdydrzewo pomnikowe choruje lub starzeje się otacza się je szczególną troską. Poddajesię je leczeniu, zabiegom chirurgicznym, wzmacnia specjalnymi podporami itd.Pojęcie pomnik przyrody może odnosić się do tworów pojedynczych, jak i ichskupień, tworów przyrody ożywionej i nieożywionej.

Jakie twory przyrody ożywionej można uznać za pomniki przyrody?

1. Drzewa lub krzewy wyróżniające się indywidualnymi cechami, osiągniętymwiekiem lub rozmiarami spośród drzew i krzewów tego samegogatunku występujących na danym obszarze, albo osiągające rozmiaryrzadko spotykane w kraju lub regionie.
2. Drzewa nawet mniejszych rozmiarów, ale spełniające przynajmniej jednoz następujących kryteriów:
- należące do gatunków rzadko występujących, w tym objętych ochronągatunkową;
- stanowiące siedliska roślin, zwierząt lub grzybów objętych ochronągatunkową, zagrożonych wyginięciem lub rzadko występujących;
- o unikatowej wartości przyrodniczej;
- o szczególnej wartości kulturowej, naukowej i społecznej lub stanowiąceelement charakterystyczny krajobrazów kulturowych.
3. Za pomniki przyrody mogą być uznawane aleje złożone z drzewspełniających przynajmniej jedno z kryteriów wymienionych wyżej.
4. Za pomniki przyrody mogą być uznawane drzewostany lub inne skupiskadrzew lub krzewów spełniających przynajmniej jedno z kryteriów wyżej.
5. Za pomniki przyrody mogą być uznawane drzewa martwe lub ichpozostałości, odznaczające się szczególną wartością przyrodniczą,naukową, kulturową, historyczną bądź krajobrazową.
6. Za pomniki przyrody mogą być uznawane trwałe osobniki lub skupiskaroślin zielnych odznaczające się wartością przyrodniczą, naukową, kulturową,historyczną bądź krajobrazową, w tym w szczególności o unikatowychrozmiarach lub pokroju.

A co o pomnikach przyrody mówi nasze prawo?

Podstawą prawną tworzenia pomników przyrody w Polsce jest Ustawa z dnia16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Oto zestawienie przepisów ustawyodnoszących się do tej formy ochrony przyrody.
Art. 6.
1. Formami ochrony przyrody są:
6) pomniki przyrody;
Art. 40.
1. Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lubich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej,historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami,wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy
gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary,głazy narzutowe oraz jaskinie.
2. Na terenach niezabudowanych, jeżeli nie stanowi to zagrożenia dla ludzilub mienia, drzewa stanowiące pomniki przyrody podlegają ochronie aż do ichsamoistnego, całkowitego rozpadu.
3. Minister właściwy do spraw środowiska może określić, w drodze rozporządzenia,kryteria uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody,kierując się potrzebą ochrony drzew i krzewów ze względu na ich wielkość,wiek, pokrój i znaczenie historyczne, a odnośnie tworów przyrody nieożywionej- ze względu na ich znaczenie naukowe, estetyczne i krajobrazowe.
Art. 44.
1. Ustanowienie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznegolub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje w drodze uchwałyrady gminy.
2. Uchwała rady gminy, o której mowa w ust. 1, określa nazwę danego obiektulub obszaru, jego położenie, sprawującego nadzór, szczególne cele ochrony,w razie potrzeby ustalenia dotyczące jego czynnej ochrony oraz zakazy właściwedla tego obiektu, obszaru lub jego części, wybrane spośród zakazówwymienionych w art. 45 ust. 1.
3. Zniesienia formy ochrony przyrody, o której mowa w ust. 1, dokonuje radagminy w drodze uchwały.
3a. Projekty uchwał, o których mowa w ust. 1 i 3, wymagają uzgodnieniaz właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska.
4. Zniesienie formy ochrony przyrody, o której mowa w ust. 1, następuje w razieutraty wartości przyrodniczych, ze względu na które ustanowiono formę ochronyprzyrody, lub w razie konieczności realizacji inwestycji celu publicznegolub zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego.